Gezond werken met stoffen

CMR-stoffen zijn overal: van de desinfectiespray waarmee je winkelwagentjes schoonspuit tot en met het schoonmaken van apparatuur op het werk. Hoe schadelijk zijn CMR-stoffen? En hoe bescherm je je er zo goed mogelijk tegen? Deze vragen werden behandeld tijdens het vijfde webinar over veilig werken.

Personen die werken in laboratoria, ziekenhuizen, de bouwnijverheid of in de industrie komen hoogstwaarschijnlijk vaak met CMR-stoffen in aanmerking. Vooral voor deze groepen is het belangrijk om te weten wat CMR-stoffen precies zijn en wat de gevolgen zijn wanneer ze ermee in contact komen.

Wat zijn CMR-stoffen?

De afkorting CMR staat voor carcinogeen, mutageen en reprotoxisch. Deze drie namen verwijzen naar stoffen die kankerverwekkend zijn, genen kunnen beschadigen of schadelijk zijn voor de voortplanting en het nageslacht.

De kankerverwekkende CMR-stoffen worden carcinogeen genoemd. De stoffen die verandering aanbrengen in erfelijke eigenschappen noem je mutageen. De stoffen die schade toebrengen aan voortplanting en/of het nageslacht heten reproductietoxisch.

Waar aan kan ik CMR-stoffen herkennen?

CMR-stoffen (die wij visueel waarnemen) zijn voorzien van een witte vierhoekige sticker met een rode rand. In de sticker kunnen zich verschillende symbolen bevinden - dit hangt af van het soort CMR-stof.

Wat zijn de effecten van CMR-stoffen?

Tamara Onos, werkzaam als arbeidshygiënist bij Auxillium HSE, vertelt dat wanneer iemand in aanraking komt met een CMR-stof, het belangrijk is te onthouden dat niet alle stoffen hetzelfde zijn. ‘Ze brengen allemaal andere risico's met zich mee’, licht ze toe. 'Je zult je handelingen moeten aanpassen naar het soort CMR-stof waarmee je in aanraking komt.'

Onos legt uit dat sommige stoffen kankerverwekkend zijn, terwijl andere verandering aanbrengen in erfelijke eigenschappen. Daarnaast zijn er nog stoffen die schadelijk zijn voor de voortplanting en/of het nageslacht. Er bestaan ook CMR-stoffen die alle drie de bovenstaande effecten bezitten of een deel ervan.

CMR splitst zich op in twee groepen

Naast bovenstaande splitsing van CMR-stoffen, deelt men de stoffen nog in op een andere manier, namelijk op visuele herkenning: één groep is visueel makkelijk te herkennen - de andere niet. Dit komt volgens Onos omdat maar één van de stofgroepen zich visueel als gevaarlijk laat bestempelen. 'Denk aan de witte driehoekige stickers op sommige producten met een rode rand (vaak zie je deze stickers op schoonmaakmiddelen),’ vertelt ze.

Op de tweede stofgroep kun je geen gevaarsticker plakken. Het gaat hier volgens Onos om stoffen die vrijkomen tijdens een verbrandingsproces, zoals houtstof, kwartsstof of dieselmotoremissie. Deze stoffen zijn (omdat we ze niet kunnen labelen) lastiger te herkennen als gevaarlijke stoffen. 'Het is daarom belangrijk dat een werkgever alle medewerkers op tijd op de hoogte stelt van onzichtbare gevaarlijke stoffen', benadrukt ze.

Ik ben in contact gekomen met een CMR-stof: wat nu?

Wanneer iemand in contact komt met een gevaarlijke stof, wil dit niet per se zeggen dat er gevaar dreigt, maar het risico is er zeker. Het is daarom volgens Onos handig om jezelf de volgende vragen te stellen: ‘Heb ik de stof ingeslikt? Heb ik de stof ingeademd? Is de stof op mijn huid gekomen? Is de stof in mijn huid gedrongen? Als je antwoord op een van deze vragen ‘ja’ is, loop je waarschijnlijk gevaar.’

Ik ben zwanger en ben in contact gekomen met een CMR-stof: wat nu?

Wanneer een zwangere vrouw CMR-stof inslikt of inademt, kan dit effect hebben op het kind. Het kan leiden tot een doodgeboorte. Ook wanneer een vrouw bevallen is, loopt een baby nog steeds gevaar als de moeder met CMR-stoffen werkt. ‘Denk aan blootstelling van CMR-stoffen via de borstvoeding’, licht Onos toe.

Te weinig aandacht voor gevaarlijke stoffen

Elmar Otten, beleidsadviseur Milieu en Veiligheid bij Evofenedex, helpt bedrijven bij het werken met gevaarlijke stoffen. Helaas wordt er volgens Otten minder aan blootstelling gedacht door werkgevers en werknemers in een magazijnomgeving dan gewenst. Het gaat hier vooral om productieplekken, waar men direct met gevaarlijke stoffen werkt. Hij verwijst dan ook naar de website www.steljenietbloot.nl voor meer informatie.

Otten noemt een aantal voorbeelden waar je de meeste risico loopt op schade.‘Denk aan breuk van producten, uitlaatgassen, houtstof (hardhout), lasrook, gegaste containers of uitdampende goederen.

‘Ren niet zomaar zonder na te denken op een product af wanneer het breekt. Stel jezelf eerst de vragen: welke risico’s brengt het product met zich mee? En welke beschermingsmiddelen heb ik nodig?’ Veel bedrijven hebben vastgesteld in hun regelgeving dat maar een aantal mensen een breuk van een product mogen opruimen. Volgens Otten is dit vaak de taak van vaste medewerkers. Dit bekent dat deze personen de kans lopen om vaak blootgesteld te worden aan gevaarlijke stoffen.’

Waar veel medewerkers volgens Otten (naast breukschade) zich nog niet bewust van zijn, is de schade van uitlaatgassen. ‘Het komt vaak voor dat medewerkers de motor van een werkbus of werkauto laten draaien, terwijl ze hem binnen op de werkplek parkeren,’ vertelt hij. ‘Dit zorgt ervoor dat de gassen ingeademd worden door andere medewerkers op de werkplek. Dit is schadelijk voor de gezondheid, denk maar aan dieselmotoremissie.’

Andere situaties waarbij je rekening moet houden met gevaarlijke stoffen:

• Overgieten van gevaarlijke stoffen

• Werken in de buurt van leeg of openstaande vaten

• Ontvangen van producten

• Werken met gasflessen

• Werken bij afvallocaties

Hoe reduceer ik gevaarlijke stoffen?

Om gevaarlijke stoffen te reduceren, kun je gebruik maken van de STOP-strategie. Jody Schinkel, senior exposure scientist en werkzaam bij TNO, vertelt hier meer over. ‘Met de STOP-strategie kan de werkgever zorgen voor een veilige en gezonde werkplek,’ legt hij uit. ‘De STOP-strategie wordt ook wel arbeidshygiënische strategie genoemd.’

De STOP-strategie

S: substitutie (wegnemen van de bron)

Aantal voorbeelden: Verf zonder isocyanaten of chroom VI, ballast zonder kwartsstof, elektrische motoren in plaats van diesel, prefab bouwen in plaats van zagen en slijpen op de werkplek

T: technische maatregelen (blootstelling beheersen)

Kijk hiernaar wanneer wegnemen van de bron geen optie is. Denk hierbij aan afzuiging of ventilatie.

O: organisatorische maatregelen

Mocht zowel substitueren en de technische maatregelen geen optie zijn, dan kom je terecht bij de organisatorische maatregelen, zoals: taakroulatie.

P: persoonlijke beschermingsmiddelen 

Als laatste optie: de persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals luchtweg- of huidbescherming

Belangrijk om te weten is dat het substitueren van CM-stoffen wettelijk verplicht is, voor zover dit technisch uitvoerbaar is. Het gaat hier dus om de carcinogene en mutagene variant. 

Tot slot vier tips voor veilig werken met CMR-stoffen:

1. Breng hotspots in kaart (waar is het gevaar het grootst)

2. Controleer de VIB’s en SZW-lijst

3. STOP: begin bij de bron

4. Doe een zelfinspectie

Meer weten over CMR-stoffen? 

• Lees de Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) van de Arbeidscatalogus 

• Bekijk het Arboportaal van Sociale zaken

• Ga in gesprek met een preventiemedewerker 

• Vraag informatie aan de arbodienst

Dit webinar is onderdeel van de webinarreeks 'Veilig werken met gevaarlijke stoffen'. Ontdek andere webinars en krijg tips en tools via deze pagina.

Mogelijk gemaakt door onze kennispartner:

Voor een kansrijk ondernemersklimaat

Auteur

Eva Sijstermans

Als bedrijfsjournalist focus ik mij op de journalistieke aspecten van MKB Servicedesk. Naast het schrijven en redigeren van artikelen, interview ik bronnen en ben ik continu op zoek naar interessante onderwerpen voor ondernemers.